Linux’a Giriş — 4 — Dosya ve Dizin İzinleri

Linux gibi Unix benzeri işletim sistemleri, yalnızca çoklu görev değil aynı zamanda çok kullanıcılı olmaları bakımından diğer bilgi işlem sistemlerinden farklıdır. Bu tam olarak ne anlama geliyor? Bu, bilgisayarı aynı anda birden fazla kullanıcının çalıştırabileceği anlamına gelir. Örneğin, bilgisayar bir ağa veya internete bağlıysa, uzak kullanıcılar ssh aracılığıyla oturum açabilir ve bilgisayarı çalıştırabilir.

Bir kullanıcının eylemlerinin bilgisayarı çökertmesini istemeyiz ve bir kullanıcının başka bir kullanıcıya ait dosyalara müdahale etmesine izin vermek istemeyiz. Bunun için her dosya ve dizine dosyanın sahibi veya ilgili bir kullanıcı grubunun üyeleri için erişim izinleri atanmalıdır.

Bir dizinin içerisinde ls -l komutunu kullandığımızda en solda -rwxrwxrwx şeklinde harfler görürüz.Bunları inceleyelim.

En solda bulunan - dosyamızın türünü belirtir. - normal dosya (txt,jpg,png gibi) anlamına gelir. Linux’ta bir çok dosya türü bulunmaktadır. Bunlar aşağıdaki gibidir:

• b: block (/dev dizininde görülür)
• c: character (/dev dizininde görülür)
• l: link
• d: directory

Peki rwx nedir bunu inceleyelim. Bir Linux sisteminde, her dosya ve dizine dosyanın sahibi, ilgili bir kullanıcı grubunun üyeleri ve diğer herkes için erişim izinleri atanır. Bir dosyayı okumak, bir dosya yazmak ve bir dosyayı yürütmek (yani, dosyayı bir program olarak çalıştırmak) için haklar atanabilir.

• r: read (dosyayı okuma izni)
• w: write (dosyaya yazma izni)
• x: execute (dosyayı program olarak çalıştırma izni)

Örnek olarak etc/passwd dosyasını inceleyelim. ls -al komutunu kullanarak dosyaların izinlerini ayrıntılı olarak inceleyelim.

Dosyanın türünden sonraki ilk üç tanesi dosyanın sahibinin (user) izinlerini belirtir. Dosya sahibinden sonraki üçlü kullanıcı grubunun izinlerini belirtir. Daha sonraki üçlü de diğer kullanıcıların (others) izinleridir.

Dosyanın izinlerini incelediğimizde çıkarılacak bilgiler:

• etc/passwd dosyası root kullanısına aittir.
• Dosyanın sahibi root kullanıcı grubuna aittir.
• Dosyanın sahibinin sadece dosyayı okuma ve yazma izni vardır.
• root grubunun üyeleri bu dosyayı sadece okuyabilir.
• Bu dosyayı başkaları sadece okuyabilir.

Dosyanın sahibinin izinlerini inceleyelim. Görüldüğü üzere dosyanın sahibinin yetkileri rw-‘tir. Buradaki - dosyanın sahibinin bu dosyayı çalıştırmaya izni olmadığı anlamına gelir. Yada diğer kullanıcıların izinlerini incelediğinizde (r- -) sadece okuma izni olduğunu görebilirsiniz. Elbette bu izinleri değiştirmek mümkün. Şimdi gelin dosya izinlerini nasıl değiştirebileceğimizi öğrenelim.

Dosya İzinlerini Değiştirme

Bir dosya veya dizinin izin ayarlarını değiştirmek için chmod komutu kullanılır.

Basit kullanımı bu şekildedir:

chmod izin dosyaadı

İzni tanımlamanın iki yolu vardır:

1. Sembolik karakterleri kullanma
2. Sayısal gösterim yöntemini kullanma

Sembolik Karakterleri Kullanma

Sembolik karakterleri kullanarak izin ayarlarını belirtmek için, kullanıcı (u), grup (g) ve diğer kullanıcılar (o) için erişilebilirliği tanımlamanız gerekir.

Dosyaya herkes için okuma, yazma, çalıştırma yetkisi vermek için:

chmod u=rwx,g=rwx,o=rwx dosyaadı

Örneğin test.txt dosyasının izinlerini belirtilen şekilde ayarlayalım.

• Dosyanın sahibi için okuma ve yazma izni
• Kullanıcı grupları için okuma izni
• Diğer kullanıcılar için okuma izni

chmod u=rw,g=r,o=r test.txt

Sayısal Gösterim Yöntemini Kullanma

İzni belirtmenin başka bir yolu, sayısal gösterim yöntemini kullanmaktır. Bu seçenek önceki yöntem kadar basit olmasa da daha hızlıdır.

rwx rwx rwx = 111 111 111
rw- rw- rw- = 110 110 110
rwx --- --- = 111 000 000

rwx = 111 = 7
rw- = 110 = 6
r-x = 101 = 5
r-- = 100 = 4

Her kategori (kullanıcı, grup, sahip) için izin tanımlamanız gerektiğinden, komut üç sayı içerecektir. Örneğin, chmod u = rw, g = r, o = r test.txt komutu ile sembolik olarak yapılandırdığımız test.txt dosyasına bakalım.

Aynı izin ayarları, aşağıdaki komutla sayısal gösterim yöntemi kullanılarak tanımlanabilir:

chmod 644 test.txt

Dosya ve Grup Sahipliğini Değiştirme

Dosya izinlerini değiştirmenin yanı sıra, kullanıcı dosya sahipliğini veya hatta grup sahipliğini değiştirmeyi gerektiren bir durumla karşılaşabilirsiniz. Dosya veya dizin sahipliğini değiştirebilmek için root kullanıcısı olmak gerekir. root kullanıcısı olabilmek için çalıştırdığınız komutların başına sudo komutunu yazmanız gerekir.

Dosya Sahipliğini Değiştirme

chown, change owner kelimelerinin kısaltılmasıdır ve dosya sahibini değiştirmek için kullanılır. Kullanımı aşağıdaki gibidir:

chown kullanıcı dosyaadı

Örneğin test.txt dosyasının sahibini firstuser kullanıcı olarak atayalım.

sudo chown firstuser test.txt

Grup Sahipliğini Değiştirme

chgrp change group kelimelerinin kısaltılmasıdır ve grup sahipliğini değiştirmek için kullanılır. Kullanımı aşağıdaki gibidir:

chgrp grupadı dosyaadı

Örneğin test.txt dosyasının grup sahipliğini firstgroup grubu olarak atayalım.

sudo chgrp firstgroup test.txt